Platformlar Arası Arbitrajın Basit Matematiği.

Platformlar Arası Arbitrajın Basit Matematiği

Kripto para vadeli işlem piyasaları, yüksek kaldıraç potansiyelleri ve 7/24 işlem görme avantajları nedeniyle profesyonel tüccarların radarındadır. Bu dinamik ortamda, piyasa verimsizliklerini tespit etme ve bunlardan kâr elde etme yeteneği, rekabet avantajının temelini oluşturur. Bu makalede, yeni başlayanlar için dahi anlaşılır olacak şekilde, platformlar arası arbitrajın (cross-exchange arbitrage) temel matematiksel prensiplerini ve bu stratejinin kripto vadeli işlemlerde nasıl uygulandığını inceleyeceğiz.

Arbitraj Nedir ve Neden Kriptoda Var Olur?

Arbitraj, aynı varlığın farklı piyasalarda veya farklı formlarda (örneğin, spot piyasa ve vadeli piyasa) eş zamanlı olarak farklı fiyatlandırılması durumundan yararlanarak risksiz kâr elde etme eylemidir. Teorik olarak, verimli piyasalarda arbitraj fırsatları anında ortadan kalkar, çünkü tüccarlar bu fırsatları kullandıkça fiyatlar dengeye gelir.

Ancak, kripto para piyasaları, özellikle farklı borsalar arasında, tam olarak verimli değildir. Bunun nedenleri şunlardır:

• **Piyasa Parçalanması:** Likidite, Binance, Bybit, OKX gibi birçok farklı platforma dağılmıştır.
• **Gecikme (Latency):** Bilgi ve emirlerin farklı borsalara ulaşma hızındaki küçük farklılıklar.
• **Farklı Ürün Setleri:** Bir borsada yalnızca vadeli işlem varken, diğerinde spot işlem bulunabilir; bu da türev ürünler (futures) ile spot fiyatlar arasında tutarsızlıklar yaratır.

Platformlar arası arbitraj, tam olarak bu farklı borsalardaki (örneğin, Borsa A'daki BTC/USD fiyatı ile Borsa B'deki BTC/USD fiyatı arasındaki) farkı hedef alır.

Vadeli İşlemler ve Spot Fiyat Farkı (Basis)

Platformlar arası arbitraj, genellikle iki ana türde incelenir:

1. **Borsalar Arası Arbitraj:** Aynı varlığın A borsası ile B borsası arasındaki fiyat farkı. 2. **Vadeli-Spot Arbitraj (Basis Ticareti):** Aynı borsada, vadeli işlem sözleşmesi fiyatı ile spot piyasa fiyatı arasındaki farktan yararlanma.

Bu makale, özellikle vadeli işlem tüccarları için en sık karşılaşılan ikinci türe, yani **Vadeli-Spot Arbitrajına** odaklanacaktır, çünkü bu, kaldıraç ve teminat mekanizmalarını anlamayı gerektirir.

Vadeli işlem fiyatı ile spot fiyat arasındaki farka **Basis** (Temel) denir.

$$\text{Basis} = \text{Vadeli İşlem Fiyatı} - \text{Spot Fiyat}$$

• **Pozitif Basis (Contango):** Vadeli fiyat, spot fiyattan yüksekse. Bu, genellikle piyasanın gelecekte daha yüksek bir fiyat beklediği veya yatırımcıların pozisyonlarını uzatmak için prim ödediği anlamına gelir.
• **Negatif Basis (Backwardation):** Vadeli fiyat, spot fiyattan düşükse. Bu, genellikle piyasanın kısa vadede düşüş beklediği veya likidite sıkıntısı olduğu anlamına gelir.

Arbitrajın Matematiği: Risksiz Kârın Hesaplanması

Arbitrajın amacı, piyasa yönünden bağımsız olarak, bu Basis farkının kapanmasından kâr etmektir. Bunu yapmanın en yaygın yolu, piyasanın durumuna göre uzun (long) ve kısa (short) pozisyonları eşleştirmektir.

1. 1. 1. Senaryo 1: Pozitif Basis (Contango) Durumunda Arbitraj

Diyelim ki BTCUSD Vadeli sözleşmesi 30.000 $ iken, BTC Spot fiyatı 29.800 $ olsun.

$$\text{Basis} = 30.000\$ - 29.800\$ = 200\$$$

Bu $200'lık farkı yakalamak istiyoruz. Vadeli işlemler genellikle vade sonunda spot fiyata yakınsar (yakınsama prensibi).

• • Arbitraj Stratejisi:**

1. **Spot Piyasada Satış (Short):** BTC'yi 29.800 $ fiyattan satarız (veya elinizde yoksa borç alırız). 2. **Vadeli Piyasada Alım (Long):** Aynı anda, aynı miktarda BTC'yi vadeli sözleşme üzerinden 30.000 $ fiyattan satın alırız.

• • Vade Sonunda Ne Olur?**

Vade sonunda, vadeli sözleşme spot fiyata yakınsar. Diyelim ki vade sonunda her ikisi de 30.000 $'a eşitlendi.

• **Vadeli Pozisyon:** 30.000 $ alım yapmıştık, 30.000 $ değerinde teslim alıyoruz. (Kâr/Zarar: 0, işlem maliyetleri hariç).
• **Spot Pozisyon:** 29.800 $ satmıştık, 30.000 $ geri alıyoruz. (Kâr: 200 $).

• • Net Kâr (İşlem Maliyetleri Hariç):** 200 $ (Pozitif Basis değeri).

Bu strateji, piyasanın yukarı veya aşağı gitmesinden bağımsız olarak, sadece fiyatların yakınsamasından kâr etmeyi garanti eder. Bu, temel bir **korunma (hedging)** stratejisinin arbitraj uygulamasıdır. Bu tür senaryoların daha detaylı incelenmesi için [Basit Korunma (hedging) Senaryoları] konusuna bakılabilir.

1. 1. 1. Senaryo 2: Negatif Basis (Backwardation) Durumunda Arbitraj

Diyelim ki BTCUSD Vadeli sözleşmesi 29.700 $ iken, BTC Spot fiyatı 29.900 $ olsun.

$$\text{Basis} = 29.700\$ - 29.900\$ = -200\$$$

Bu durumda, vadeli fiyat spot fiyattan düşüktür.

• • Arbitraj Stratejisi:**

1. **Spot Piyasada Alım (Long):** BTC'yi 29.900 $ fiyattan satın alırız. 2. **Vadeli Piyasada Satış (Short):** Aynı anda, aynı miktarda BTC'yi vadeli sözleşme üzerinden 29.700 $ fiyattan satarız.

• • Vade Sonunda Ne Olur?**

Vade sonunda fiyatlar yine yakınsar (örneğin 29.800 $'a).

• **Vadeli Pozisyon:** 29.700 $ satış yapmıştık, 29.800 $ geri alıyoruz. (Kâr: 100 $).
• **Spot Pozisyon:** 29.900 $ satın almıştık, 29.800 $ satıyoruz. (Zarar: -100 $).

Burada kâr, doğrudan Basis farkından gelmez, çünkü vade sonunda fiyatlar eşitlenmedi. Negatif Basis arbitrajı genellikle, vadeli işlemlerin teminat gereksinimleri ve fonlama oranları (funding rates) ile daha yakından ilişkilidir, özellikle sürekli vadeli (perpetual futures) piyasalarda.

Ancak, standart bir vade sonu sözleşmesinde, negatif basis durumunda kâr elde etmek için, pozisyonları vade sonunda kapatmak yerine, vadeli sözleşmenin kapanış fiyatına yakınsamasını beklemek gerekir. Eğer vade sonunda fiyatlar eşitlenirse, net kâr, başlangıçtaki 200 $'lık negatif farkın tersi yönde oluşur.

• • Düzeltilmiş Negatif Basis Yaklaşımı (Vade Sonu Yakınsaması):**

Eğer vade sonunda fiyatlar eşitlenirse (örneğin 30.000 $):

• Spot Alım: 29.900 $ maliyet.
• Vadeli Satış: 29.700 $ gelir.

Bu durumda, kâr elde etmek için, spot pozisyonun maliyetinden daha yüksek bir fiyattan kapatılması gerekir. Negatif basis durumunda, vadeli pozisyonu kısa açarak, spot pozisyonu uzun açtığımızda, beklenen kâr:

$$\text{Beklenen Kâr} = \text{Spot Fiyat} - \text{Vadeli Fiyat} - \text{İşlem Maliyetleri}$$

$$\text{Beklenen Kâr} = 29.900\$ - 29.700\$ = 200\$$$

Bu, pozitif basis senaryosundaki kârın tam tersidir. Bu tür riskten korunma stratejilerinin genel çerçevesi için [Basit Riskten Korunma Senaryoları Kripto Ticareti] incelenebilir.

Kaldıraç ve Teminatın Rolü

Vadeli işlemlerin temel özelliği kaldıraçtır. Arbitraj fırsatları genellikle çok küçük yüzdesel farklar (örneğin %0.1 ila %1) içerir. Bu küçük kâr marjlarını anlamlı hale getirmek için tüccarlar kaldıraç kullanır.

Varsayalım ki 1 BTC üzerinden 200 $ arbitraj marjı elde ediyoruz (Pozitif Basis Senaryosu).

• **Kaldıraçsız (Spot):** 30.000 $ değerinde BTC alıp satmanız gerekir. Kârınız 200 $ olur. Getiri: $200 / 30.000\$ \approx 0.67\%$.
• **10x Kaldıraçlı (Vadeli):** Vadeli pozisyon için sadece 3.000 $ teminat (margin) kullanırsınız (30.000 $ pozisyon büyüklüğü / 10). Kârınız yine 200 $ olur (spot pozisyon maliyeti hariç). Getiri: $200 / 3.000\$ \approx 6.67\%$.

Ancak, kaldıraç kullanırken dikkat edilmesi gereken en önemli unsur **likidasyon riskidir**. Arbitraj stratejisi teorik olarak risksiz olsa da, pratikte iki bacağın eş zamanlı çalışmaması veya likidite eksikliği nedeniyle pozisyonlardan biri hızla zarara uğrayabilir.

1. 1. 1. Teminat Yönetimi

Vadeli işlemlerde, pozisyonun korunması için teminat (initial margin) yatırılır. Arbitraj yaparken, iki bacağın teminat gereksinimleri toplamı, toplam sermayenizi belirler.

Örneğin, 1 BTC vadeli pozisyonu için 10x kaldıraç kullanıyorsanız, teminatınız (BTC fiyatı 30.000 $ varsayımıyla) yaklaşık 3.000 $ olacaktır. Spot pozisyon için ise tam nakit gereklidir (30.000 $).

Gerçek bir arbitrajda, genellikle nakit gerektiren spot pozisyonu finanse etmek için tüccarların sermayesi kullanılırken, vadeli pozisyon teminatla (kaldıraçla) yürütülür.

İşlem Maliyetleri ve Kâr Marjı

Arbitrajın "basit matematiği" genellikle işlem maliyetlerini (komisyonlar) göz ardı eder. Ancak profesyonel ticarette, komisyonlar kâr marjını tamamen yok edebilir.

• • Toplam Kâr Marjı Formülü:**

$$\text{Net Kâr Marjı} = \text{Basis} - (\text{Spot Komisyonu} + \text{Vadeli Komisyonu} + \text{Çekme/Yatırma Maliyetleri})$$

Örnek: 200 $ Basis farkı olan bir işlem yapalım.

1. Spot Alım/Satım Komisyonu (Maker/Taker): %0.05 2. Vadeli Alım/Satım Komisyonu (Maker/Taker): %0.02

$30.000 $ nominal değer üzerinden hesaplarsak:

• Spot Maliyet: $30.000 \times 0.0005 = 15\$$
• Vadeli Maliyet: $30.000 \times 0.0002 = 6\$$
• Toplam Maliyet: $21\$$

$$\text{Net Kâr} = 200\$ - 21\$ = 179\$$$

Bu, arbitrajın kârlı olabilmesi için Basis farkının, tüm komisyonları karşılayacak kadar büyük olması gerektiğini gösterir. Yüksek hacimli tüccarlar, daha düşük komisyon kademelerine erişerek bu marjları artırabilir.

Platformlar Arası Arbitrajın Uygulanması: Eş Zamanlılık Meselesi

Platformlar arası arbitrajın en zor kısmı, iki işlemi (bir borsada alım, diğer borsada satım) neredeyse eş zamanlı olarak gerçekleştirmektir.

1. **Fiyat Tespiti:** Tüccar, A borsasındaki fiyatı (P_A) ve B borsasındaki fiyatı (P_B) sürekli izler. 2. **Farkın Hesaplanması:** $P_A - P_B$ farkı, işlem maliyetlerini aşacak bir eşiği geçtiğinde tetiklenir. 3. **Emir Gönderimi:** Tüccar, A borsasına satış emri ve B borsasına alım emri gönderir.

Bu süreç saniyeler içinde gerçekleşmelidir. Gecikme (latency) arbitrajın düşmanıdır. Eğer A borsasına emir gönderilirken B borsasındaki fiyat değişirse, başlangıçta kârlı olan işlem, zararlı hale gelebilir. Bu nedenle, profesyonel arbitrajcılar genellikle API bağlantılarını ve düşük gecikmeli sunucuları tercih ederler.

1. 1. 1. Basit Hareketli Ortalamalarla İlişkilendirme

Arbitraj doğrudan bir yön stratejisi olmasa da, piyasa koşullarının anlaşılması önemlidir. Örneğin, piyasa aşırı volatilite gösterdiğinde veya bir yöne doğru güçlü bir momentum başladığında, Basis farkları daha belirgin hale gelebilir.

Basit hareketli ortalamalar (SMA) gibi teknik göstergeler, tüccarlara piyasanın genel eğilimini anlamada yardımcı olabilir. Bir varlığın fiyatı uzun vadeli bir SMA'nın üzerindeyse, bu genellikle bir boğa piyasası sinyalidir ve bu koşullar altında pozitif Basis (Contango) daha yaygın olabilir. Teknik analiz araçları, arbitraj fırsatlarının hangi koşullar altında daha sık ortaya çıktığını anlamak için bağlam sağlar. [Basit hareketli ortalama (SMA)] bu bağlamı kurmak için temel bir araçtır.

Riskler ve Zorluklar

Arbitraj "risksiz kâr" olarak adlandırılsa da, kripto vadeli işlemler bağlamında ciddi operasyonel riskler taşır:

1. **Uygulama Riski (Slippage):** Emirlerin tam olarak istenen fiyattan gerçekleşmemesi. Özellikle büyük hacimlerde, emir gönderildiğinde fiyat kayabilir. 2. **Likidite Riski:** İşlem bacaklarından biri (özellikle az bilinen bir borsada) yeterli likiditeye sahip olmayabilir, bu da pozisyonun tamamının açılamamasına neden olur. 3. **Teminat ve Fonlama Riski:** Vadeli pozisyonun teminat gereksinimlerinin aniden artması veya fonlama oranlarının (sürekli vadeli işlemlerde) arbitraj kârını aşındırması. 4. **Teknik Risk:** Borsanın web sitesinin çökmesi, API bağlantısının kopması veya emirlerin beklenenden yavaş iletilmesi.

Sonuç

Platformlar arası arbitrajın matematiği, basit bir fiyat farkının (Basis) hesaplanmasına dayanır ve bu farkın işlem maliyetlerini aşması durumunda kâr elde etmeyi hedefler. Vadeli işlemler, kaldıraç kullanımı sayesinde bu küçük marjların daha büyük sermaye getirilerine dönüşmesine olanak tanır. Ancak, bu stratejinin başarısı, sadece matematiksel formülü bilmekten değil, aynı zamanda düşük gecikmeli uygulamaya, sağlam teminat yönetimine ve işlem maliyetlerinin titizlikle hesaba katılmasına bağlıdır. Kripto vadeli piyasalarında başarılı bir arbitrajcı olmak, hız, hassasiyet ve operasyonel mükemmellik gerektirir.

Önerilen Vadeli İşlem Borsaları

Borsa	Vadeli işlemler avantajları ve hoş geldin bonusları	Kayıt / Teklif
Binance Futures	125×’e kadar kaldıraç, USDⓈ-M kontratları; yeni kullanıcılar 100 USD’ye kadar hoş geldin kuponu alabilir, ayrıca spot işlemlerde ömür boyu %20 indirim ve ilk 30 gün vadeli işlemlerde %10 indirim	Hemen kaydol
Bybit Futures	Ters & lineer perpetual sözleşmeler; 5 100 USD’ye kadar hoş geldin paketi, anında kuponlar ve görevleri tamamlayarak 30 000 USD’ye kadar kademeli bonuslar	İşlem yapmaya başla
BingX Futures	Kopya işlem ve sosyal özellikler; yeni kullanıcılar 7 700 USD’ye kadar ödül ve işlem ücretlerinde %50 indirim kazanabilir	BingX’e katıl
WEEX Futures	30 000 USDT’ye kadar hoş geldin paketi; 50–500 USD arası depozit bonusları; vadeli işlem bonusları işlem ücretlerinde ve alım satımda kullanılabilir	WEEX’e kaydol
MEXC Futures	Vadeli işlem bonusları marj veya ücret ödemesi olarak kullanılabilir; kampanyalar depozit bonuslarını içerir (örnek: 100 USDT yatır → 10 USD bonus kazan)	MEXC’e katıl

Topluluğumuza Katılın

Sinyaller ve analizler için @startfuturestrading kanalımıza abone olun.